قسمت هفتم

بپدرود کردند گرفتند ساز

بیابان گرفتند و راه دراز

درفشی گرفته بدست اندرون

پر از درد دل دیدگان پر ز خون

برفتند با نامور ده سوار

دلیران و شایسته کارزار

بره بر ز ایران سواران بدند

نگهبان آن نامداران بدند

برانگیختند اسب ترکان ز جای

طلایه بیفشارد با جای پای

یکی ناسگالیده شان جنگ خاست

که از خون زمین گشت با کوه راست

بکشتند ایرانیان هشت مرد

دلیران و شیران روز نبرد

وزانجا برفتند هر دو دلیر

براه بیابان بکردار شیر

ز ترکان جزین دو سرافراز گرد

ز دست طلایه دگر جان نبرد

پس از دیده گه دیده بان کرد غو

که ای سرفرازان و گردان نو

ازین لشکر ترک دو نامدار

برون رفت با نامور ده سوار

چنان با طلایه برآویختند

که با خاک خون را برآمیختند

تنی هشت کشتند ایرانیان

دو تن تیز رفتند بسته میان

چو بشنید گودرز گفت آن دو مرد

بود گرد لهاک و فرشیدورد

برفتند با گردان افراختن

شکسته نشدشان دل از تاختن

گر ایشان از اینجا به توران شوند

بر این لشکر آید همانا گزند

هم اندر زمان گفت با سرکشان

که ای نامداران دشمن کشان

که جوید کنون نام نزدیک شاه

بپوشد سرش را برومی کلاه

همه مانده بودند ایرانیان

شده سست و سوده ز آهن میان

ندادند پاسخ جز از گستهم

که بود اندر آورد شیر دژم

بسالار گفت ای سرافراز شاه

چو رفتی بآورد توران سپاه

سپردی مرا کوس و پرده سرای

بپیش سپه برببودن بپای

دلیران همه نام جستند و ننگ

مرا بهره نآمد بهنگام جنگ

کنون من بدین کار نام آورم

شومشان یکایک بدام آورم

بخندید گودرز و زو شاد شد

رخش تازه شد وز غم آزاد شد

بدو گفت نیک اختری تو ز هور

که شیری و بدخواه تو همچو گور

برو کآفریننده یار تو باد

چو لهاک سیصد شکار تو باد

بپوشید گستهم درع نبرد

ز گردان کرا دید پدرود کرد

برون رفت وز لشکر خویش تفت

بجنگ دو ترک سرافراز رفت

همی گفت لشکر همه سربسر

که گستهم را زین بد آید بسر

یکی لشکر از نزد افراسیاب

همی رفت برسان کشتی برآب

بیاری همه جنگجو آمدند

چو نزدیک دشت دغو آمدند

خبر شد بدیشان که پیران گذشت

نبرد دلیران دگرگونه گشت

همه بازگشتند یکسر ز راه

خروشان برفتند نزدیک شاه

چو بشنید بیژن که گستهم رفت

ز لشکر بآورد لهاک تفت

گمانی چنان برد بیژن که او

چو تنگ اندر آید بدشت دغو

نباید که لهاک و فرشیدورد

برآرند ازو خاک روز نبرد

نشست از بر دیزه راه جوی

بنزدیک گودرز بنهاد روی

چو چشمش بروی نیا برفتاد

خروشید و چندی سخن کرد یاد

نه خوب آید ای پهلوان از خرد

که هر نامداری که فرمان برد

مر او را بخیره بکشتن دهی

بهانه بچرخ فلک برنهی

دو تن نامداران توران سپاه

برفتند زین سان دلاور براه

ز هومان و پیران دلاورترند

بگوهر بزرگان آن کشورند

کنون گستهم شد بجنگ دو تن

نباید که آید برو برشکن

همه کام ما بازگردد بدرد

چو کم گردد از لشکر آن رادمرد

چو بشنید گودرز گفتار اوی

کشیدن بدان کار تیمار اوی

پس اندیشه کرد اندران یک زمان

هم از بد که می برد بیژن گمان

بگردان چنین گفت سالار شاه

که هر کس که جوید همی نام و گاه

پس گستهم رفت باید دمان

مر او را بدن یار با بدگمان

ندادند پاسخ کس از انجمن

نه غمخواره بد کس نه آسوده تن

بگودرز پس گفت بیژن که کس

جز من نباشدش فریادرس

که آید ز گردان بدین کار پیش

بسیری نیامد کس از جان خویش

مرا رفت باید که از کار اوی

دلم پر ز درد است و پر آب روی

بدو گفت گودرز کای شیرمرد

نه گرم آزموده ز گیتی نه سرد

نبینی که ماییم پیروزگر

بدین کار مشتاب تند ای پسر

بریشان بود گستهم چیره بخت

وزیشان ستاند سرو تاج و تخت

بمان تا کنون از پس گستهم

سواری فرستم چو شیر دژم

که با او بود یارگاه نبرد

سر دشمنان اندر آرد بگرد

بدو گفت بیژن که ای پهلوان

خردمند و بیدار و روشن روان

کنون یار باید که زندست مرد

نه آنگه کجا زو برآرند گرد

چو گستهم شد کشته در کارزار

سرآمد برو روز و برگشت کار

کجا سود دارد مر او را سپاه

کنون دار گر داشت خواهی نگاه

بفرمای تا من ز تیمار اوی

ببندم کمر تنگ بر کار اوی

ور ایدونک گویی مرو من سرم

ببرم بدین آبگون خنجرم

که من زندگانی پس از مرگ اوی

نخواهم که باشد بهانه مجوی

بدو گفت گودرز بشتاب پیش

اگر نیست مهر تو بر جان خویش

نیابی همی سیری از کارزار

کمر بند و ببسیچ و سر بر مخار

نسوزد همانا دلت بر پدر

که هزمان مر او را بسوزی جگر

چو بشنید بیژن فرو برد سر

زمین را ببوسید و آمد بدر

برآرم همی گفت از کوه خاک

بدین جنگ جستن مرا زو چه باک

کمر بست و برساخت مر جنگ را

بزین اندر آورد شبرنگ را

بگیو آگهی شد که بیژن چو گرد

کمر بست بر جنگ فرشیدورد

پس گستهم تازیان شد براه

بجنگ سواران توران سپاه

هم اندر زمان گیو برجست زود

نشست از بر تازی اسبی چو دود

بیامد بره بر چو او را بدید

به تندی عنانش بیکسو کشید

بدو گفت چندین زدم داستان

نخواهی همی بود همداستان

که باشم بتو شادمان یک زمان

کجا رفت خواهی بدین سان دمان

بهر کار درد دلم را مجوی

بپیران سر از من چه باید بگوی

جز از تو بگیتیم فرزند نیست

روانم بدرد تو خرسند نیست

بدی ده شبان روز بر پشت زین

کشیده ببدخواه بر تیغ کین

بسودی بخفتان و خود اندرون

نخواهی همی سیر گشتن ز خون

چو نیکی دهش بخت پیروز داد

بباید نشستن بآرام و شاد

بپیش زمانه چه تازی سرت

بس ایمن شدستی بدین خنجرت

کسی کو بجوید سرانجام خویش

نجوید ز گیتی چنین کام خویش

تو چندین بگرد زمانه مپوی

که او خود سوی ما نهادست روی

ز بهر مرا زین سخن بازگرد

نشاید که دارای دل من بدرد

بدو گفت بیژن که ای پر خرد

جزین بر تو مردم گمانی برد

که کار گذشته بیاری بیاد

نپیچی بخیره همی سر زداد

بدان ای پدر کین سخن داد نیست

مگر جنگ لاون ترا یاد نیست

که با من چه کرد اندران گستهم

غم و شادمانیش با من بهم

ورایدون کجا گردش ایزدی

فرازآورد روزگار بدی

نبشته نگردد بپرهیز باز

نباید کشید این سخن را دراز

ز پیکار سر بر مگردان که من

فدی کرده دارم بدین کار تن

بدو گفت گیو ار بگردی تو باز

همان خوبتر کین نشیب و فراز

تو بی من مپویی بروز نبرد

منت یار باشم بهر کارکرد

بدو گفت بیژن که این خود مباد

که از نامداران خسرونژاد

سه گرد از پی بیم خورده دو تور

بتازند پویان بدین راه دور

بجان و سر شاه روشن روان

بجان نیا نامور پهلوان

بکین سیاوش کزین رزمگاه

تو برگردی و من بپویم براه

نخواهم برین کار فرمانت کرد

که گویی مرا بازگرد از نبرد

چو بشنید گیو این سخن بازگشت

برو آفرین کرد و اندر گذشت

که پیروز بادی و شاد آمدی

مبیناد چشم تو هرگز بدی

همی تاخت بیژن پس گستهم

که ناید بروبر ز توران ستم

چو از دور لهاک و فرشیدورد

گذشتند پویان ز دشت نبرد

بیک ساعت از هفت فرسنگ راه

برفتند ایمن ز ایران سپاه

یکی بیشه دیدند و آب روان

بدو اندرون سایه کاروان

ببیشه درون مرغ و نخچیر و شیر

درخت از بر و سبزه و آب زیر

بنخچیر کردن فرود آمدند

وزان تشنگی سوی رود آمدند

چو آب اندر آمد ببایست نان

باندوه و شادی نبندد دهان

بگشتند بر گرد آن مرغزار

فگندند بسیار مایه شکار

برافروختند آتش و زان کباب

بخوردند و کردند سر سوی خواب

چو بد روزگار دلیران دژم

کجا خواب سازد بریشان ستم

فرو خفت لهاک و فرشیدورد

بسر بر همی پاسبانیش کرد

برآمد چو شب تیره شد ماهتاب

دو غمگین سر اندر نهاده بخواب

رسید اندران جایگه گستهم

که بودند یاران توران بهم

نوند اسب او بوی اسبان شنید

خروشی برآورد و اندر دمید

سبک اسب لهاک هم زین نشان

خروشی برآورد چون بیهشان

دمان سوی لهاک فرشید ورد

ز خواب خوش آمدش بیدار کرد

بدو گفت برخیز زین خواب خوش

بمردی سر بخت خود را بکش

که دانا زد این داستان بزرگ

که شیری که بگریزد از چنگ گرگ

نباید که گرگ از پسش در کشد

که او را همان بخت خود برکشد

چه مایه بپیوند و چندی شتافت

کس از روز بد هم رهایی نیافت

هلا زود بشتاب کآمد سپاه

از ایران و بر ما گرفتند راه

نشستند بر باره هر دو سوار

کشیدند پویان ازان مرغزار

ز بیشه ببالا نهادند روی

دو خونی دلاور دو پرخاشجوی

بهامون کشیدند هر دو سوار

پراندیشه تا چون بسیچند کار

پدید آمد از دور پس گستهم

ندیدند با او سواری بهم

دلیران چو سر را برافراختند

مر او را چو دیدند بشناختند

گرفتند یک بادگر گفت و گوی

که یک تن سوی ما نهادست روی

نیابد رهایی ز ما گستهم

مگر بخت بد کرد خواهد ستم

جز از گستهم نیست کامد بجنگ

درفش دلیران گرفته بچنگ

گریزان بباید شد از پیش اوی

مگر کاندر آرد بدین دشت روی

وز آنجا بهامون نهادند روی

پس اندر دمان گستهم کینه جوی

بیامد چو نزدیک ایشان رسید

چو شیر ژیان نعره ای برکشید

بریشان ببارید تیر خدنگ

چو فرشیدورد اندر آمد بجنگ

یکی تیر زد بر سرش گستهم

که با خون برآمیخت مغزش بهم

نگون گشت و هم در زمان جان بداد

شد آن نامور گرد ویسه نژاد

چو لهاک روی برادر بدید

بدانست کز کارزار آرمید

بلرزید وز درد او خیره شد

جهان پیش چشم اندرش تیره شد

ز روشن روانش بسیری رسید

کمان را بزه کرد و اندر کشید

شدند آن زمان خسته هر دو سوار

بشمشیر برساختند کارزار

یکایک برو گستهم دست یافت

ز کینه چنان خسته اندر شتافت

بگردنش بر زد یکی تیغ تیز

برآورد ناگاه زو رستخیز

سرش زیر پای اندر آمد چو گوی

که آید همی زخم چوگان بروی

چنینست کردار گردان سپهر

ببرد ز پرورده خویش مهر

چو سر جوییش پای یابی نخست

وگر پای جویی سرش پیش تست

بزین بر چنان خسته بد گستهم

که بگسست خواهد تو گفتی ز هم

بیامد خمیده بزین اندرون

همی راند اسب و همی ریخت خون

و زآنجا سوی چشمه ساری رسید

هم آب روان دید و هم سایه دید

فرود آمد و اسب را بر درخت

ببست و بآب اندر آمد ز بخت

بخورد آب بسیار و کرد آفرین

ببستش تو گفتی سراسر زمین

بپیچید و غلتید بر تیره خاک

سراسر همه تن بشمشیر چاک

همی گفت کای روشن کردگار

پدید آر زان لشکر نامدار

بدلسوزگی بیژن گیو را

وگرنه دلاور یکی نیو را

که گر مرده گر زنده زین جایگاه

برد مر مرا سوی ایران سپاه

سر نامداران توران سپاه

ببرد برد پیش بیدار شاه

بدان تا بداند که من جز بنام

نمردم بگیتی همینست کام

همه شب بنالید تا روز پاک

پر از درد چون مار پیچان بخاک

چو گیتی ز خورشید شد روشنا

بیامد بدانجایگه بیژنا

همی گشت بر گرد آن مرغزار

که یابد نشانی ز گم بوده یار

پدید آمد از دور اسب سمند

بدان مرغزار اندرون چون نوند

چمان و چران چون پلنگان بکام

نگون گشته زین و گسسته لگام

همه آلت زین برو بر نگون

رکیب و کمند و جنا پر ز خون

چو بیژن بدید آن ازو رفت هوش

برآورد چو شیر شرزه خروش

همی گفت که ای مهربان نیک یار

کجایی فگنده در این مرغزار

که پشتم شکستی و خستی دلم

کنون جان شیرین ز تن بگسلم

بشد بر پی اسب بر چشمه سار

مر او را بدید اندران مزغزار

همه جوشن ترگ پر خاک و خون

فتاده بدان خستگی سرنگون

فروجست بیژن ز شبرنگ زود

گرفتش بآغوش در تنگ زود

برون کرد رومی قبا از برش

برهنه شد از ترگ خسته سرش

ز بس خون دویدن تنش بود زرد

دلش پر ز تیمار و جان پر ز درد

بران خستگیهاش بنهاد روی

همی بود زاری کنان پیش اوی

همی گفت کای نیک دل یار من

تو رفتی و این بود پیکار من

شتابم کنون بیش بایست کرد

رسیدن بر تو بجای نبرد

مگر بودمی گاه سختیت یار

چو با اهرمن ساختی کارزار

کنون کام دشمن همه راست کرد

برآنرد سر هرچ می خواست کرد

بگفت این سخن بیژن و گستهم

بجنبید و برزد یکی تیز دم

ببیژن چنین گفت کای نیک خواه

مکن خویشتن پیش من در تباه

مرا درد تو بتر از مرگ خویش

بنه بر سر خسته بر ترگ خویش

یکی چاره کن تا ازین جایگاه

توانی رسانیدنم نزد شاه

مرا باد چندان همی روزگار

که بینم یکی چهره شهریار

ازان پس چو مرگ آیدم باک نیست

مرا خود نهالی بجز خاک نیست

نمردست هرکس که با کام خویش

بمیرد بیابد سرانجام خویش

و دیگر دو بد خواه با ترس و باک

که بر دست من کرد یزدان هلاک

مگرشان بزین بر توانی کشید

وگرنه سرانشان ز تنها برید

سلیح و سر نامبردارشان

ببر تا بدانند پیکارشان

کنی نزد شاه جهاندار یاد

که من سر بخیره ندادم بباد

بسودم بهر جای بابخت جنگ

گه نام جستن نمردم بننگ

ببیژن نمود آنگهی هر دو تور

که بودند کشته فگنده بدور

بگفت این و سستی گرفتش روان

همی بود بیژن بسر بر نوان

وز آن جایگه اسب او بیدرنگ

بیاورد و بگشاد از باره تنگ

نمد زین بزیر تن خفته مرد

بیفگند و نالید چندی بدرد

همه دامن قرطه را کرد چاک

ابر خستگیهاش بر بست پاک

وز آن جایگه سوی بالا دوان

بیامد ز غم تیره کرده روان

سواران ترکان پراگنده دید

که آمد ز راه بیابان پدید

ز بالا چو برق اندر آمد بشیب

دل از مردن گستهم با نهیب

ازان بیم دیده سواران دو تن

بشمشیرکم کرد زان انجمن

ز فتراک بگشاد زان پس کمند

ز ترکان یکی را بگردن فگند

ز اسب اندر آورد و زنهار داد

بدان کار با خویشتن یار داد

وز آنجا بیامد بکردار گرد

دمان سوی لهاک و فرشیدورد

بدید آن سران سپه را نگون

فگنده بران خاک غرقه بخون

بسرشان بر اسبان جنگی بپای

چراگاه سازید و جای چرای

چو بیژن چنان دید کرد آفرین

ابر گستهم کو سرآورد کین

بفرمود تا ترک زنهار خواه

بزین برکشید آن سران را ز راه

ببستندشان دست و پای و میان

کشیدند بر پشت زین کیان

وزآنجا سوی گستهم تازیان

بیامد بسان پلنگ ژیان

فرود آمد از اسب و او را چو باد

بی آزار نرم از بر زین نهاد

بدان ترک فرمود تا برنشست

بآغوش او اندر آورد دست

سمند نوندش همی راند نرم

بروبر همی آفرین خواند گرم

مرگ زنده او را بر شهریار

تواند رسانیدن از کارزار

همی راند بیژن پر از درد و غم

روانش پر از انده گستهم

چو از روزنه ساعت اندر گذشت

خور از گنبد چرخ گردان بگشت

جهاندار خسرو بنزد سپاه

بیامد بدان دشت آوردگاه

پذیره شدندش سراسر سران

همه نامداران و جنگاوران

برو خواندند آفرین بخردان

که ای شهریار و سر موبدان

چنان هم همی بود بر اسب شاه

بدان تا ببینند رویش سپاه

بریشان همی خواند شاه آفرین

که آباد بادا بگردان زمین

بآیین پس پشت لشکر چو کوه

همی رفت گودرز با آن گروه

سر کشتگانرا فگنده نگون

سلیح و تن و جامه هاشان بخون

همان ده مبارز کز آوردگاه

بیاورده بودند گردان شاه

پس لشکر اندر همی راندند

ابر شهریار آفرین خواندند

چو گودرز نزدیک خسرو رسید

پیاده شد از دور کو را بدید

ستایش کنان پهلوان سپاه

بیامد بغلتید در پیش شاه

همه کشتگانرا بخسرو نمود

بگفتش که همرزم هر کس که بود

گروی زره را بیاودر گیو

دمان با سپهدار پیران نیو

ز اسب اندر آمد سبک شهریار

نیایش همی کرد برکردگار

ز یزدان سپاس و بدویم پناه

که او داد پیروزی و دستگاه

ز دادار بر پهلوان آفرین

همی خواند و بر لشکرش همچنین

که ای نامداران فرخنده پی

شما آتش و دشمنان خشک نی

سپهدار گودرز با دودمان

ز بهر دل من چو آتش دمان

همه جان و تنها فدا کرده اند

دم از شهر توران برآورده اند

کنون گنج و شاهی مرا با شماست

ندارم دریغ از شما دست راست

ازان پس بدان کشتگان بنگرید

چو روی سپهدار پیران بدید

فروریخت آب از دو دیده بدرد

که کردار نیکی همی یاد کرد

بپیرانش بر دل ازان سان بسوخت

تو گفتی بدلش آتشی برفروخت

یکی داستان زد پس از مرگ اوی

بخون دو دیده بیالود روی

که بخت بدست اژدهای دژم

بدام آورد شیر شرزه بدم

بمردی نیابد کسی زو رها

چنین آمد این تیزچنگ اژدها

کشیدی همه ساله تیمار من

میان بسته بودی بپیکار من

ز خون سیاوش پر از درد بود

بدانگه کسی را نیازرد بود

چنان مهربان بود دژخیم شد

وزو شهر ایران پر از بیم شد

مر او را ببرد اهرمن دل ز جای

دگرگونه پیش اندر آورد پای

فراوان همی خیره دادمش پند

نیامدش گفتار من سودمند

از افراسیابش نه برگشت سر

کنون شهریارش چنین داد بر

مکافات او ما جز این خواستیم

همی گاه و دیهیمش آراستیم

از اندیشه ما سخن درگذشت

فلک بر سرش بر دگرگونه گشت

بدل بر جفاکرد بر جای مهر

بدین سر دگرگونه بنمود چهر

کنون پند گودرز و فرمان من

بیفگند گفتار و پیمان من

تبه کرد مهر دل پاک را

بزهر اندر آمیخت تریاک را

که آمد بجنگ شما با سپاه

که چندان شد از شهر ایران تباه

ز توران بسیچید و آمد دمان

که ژوپین گودرز بودش زمان

پسر با برادر کلاه و کمر

سلیح و سپاه و همه بوم و بر

بداد از پی مهر افراسیاب

زمانه برو کرد چندین شتاب

بفرمود تا مشک و کافور ناب

بعنبر برآمیخته با گلاب

تنش را بیالود زان سربسر

بکافور و مشکش بیاگند سر

بدیبار رومی تن پاک اوی

بپوشید آن جان ناپاک اوی

یکی دخمه فرمود خسرو بمهر

بر آورده سر تا بگردان سپهر

نهاد اندرو تختهای گران

چنانچون بود در خور مهتران

نهادند مر پهلوان را بگاه

کمر بر میان و بسر برکلاه

چنینست کردار این پر فریب

چه مایه فرازست و چندی نشیب

خردمند را دل ز کردار اوی

بماند همی خیره از کار اوی

ازان پس گروی زره را بدید

یکی باد سرد از جگر برکشید

نگه کرد خسرو بدان زشت روی

چو دیوی بسر بر فروهشته موی

همی گفت کای کردگار جهان

تو دانی همی آشکار و نهان

همانا که کاوس بد کرده بود

بپاداش ازو زهر و کین آزمود

که دیوی چنین بر سیاوش گماشت

ندانم جزین کینه بر دل چه داشت

ولیکن بپیروزی یک خدای

جهاندار نیکی ده و رهنمای

که خون سیاوش ز افراسیاب

بخواهم بدین کینه گیرم شتاب

گروی زره را گره تا گره

بفرمود تا برکشیدند زه

چو بندش جداشد سرش را ز بند

بریدند همچون سر گوسفند

بفرمود او را فگندن به آب

بگفتا چنین بینم افراسیاب

ببد شاه چندی بران رزمگاه

بدان تا کند سازکار سپاه

دهد پادشاهی کرا در خورست

کسی کز در خلعت و افسرست

بگودرز داد آن زمان اصفهان

کلاه بزرگی و تخت مهان

باندازه اندر خور کارشان

بیاراست خلعت سزاوارشان

از آنها که بودند مانده بجای

که پیرانشان بد سرو کد خدای

فرستاده آمد بنزدیک شاه

خردمند مردی ز توران سپاه

که ما شاه را بنده و چاکریم

زمین جز بفرمان او نسپریم

کس از خواست یزدان نیابد رها

اگر چه شود در دم اژدها

جهاندار داند که ما خود کییم

میان تنگ بسته ز بهر چییم

نبدمان بکار سیاوش گناه

ببرد اهرمن شاه را دل ز راه

که توران ز ایران همه پر غمست

زن و کودک خرد در ماتمست

نه بر آرزو کینه خواه آمدیم

ز بهر بر و بوم و گاه آمدیم

ازین جنگ ما را بد آمد بسر

پسر بی پدر شد پدر بی پسر

بجان گر دهد شاهمان زینهار

ببندیم پیشش میان بنده وار

بدین لشکر اندر بس مهترست

کجا بندگی شاه را در خورست

گنهکار اوییم و او پادشاست

ازو هرچ آید بما بر رواست

سران سربسر نزد شاه آوریم

بسی پوزش اندر گناه آوریم

گر از ما بدلش اندرون کین بود

بریدن سر دشمن آیین بود

ور ایدونک بخشایش آرد رواست

همان کرد باید که او را هواست

چو بشنید گفتار ایشان بدرد

ببخشودشان شاه آزاد مرد

بفرمود تا پیش او آمدند

بران آرزو چاره جو آمدند

همه بر نهادند سر بر زمین

پر از خون دل و دیده پر آب کین

سپهبد سوی آسمان کرد سر

که ای دادگر داور چاره گر

همان لشکرست این که سر پر ز کین

همی خاک جستند ز ایران زمین

چنین کردشان ایزد دادگر

نه رای و نه دانش نه پای و نه پر

بدو دست یازم که او یار بس

ز گیتی نخواهیم فریادرس

بدین داستان زد یکی نیک رای

که از کین بزین اندر آورد پای

که این باره رخشنده تخت منست

کنون کار بیدار بخت منست

بدین کینه گر تخت و تاج آوریم

و گر رسم تابوت ساج آوریم

و گرنه بچنگ پلنگ اندرم

خور کرگسانست مغز سرم

کنون بر شما گشت کردار بد

شناسد هر آنکس که دارد خرد

نیم من بخون شما شسته چنگ

که گیرم چنین کار دشوار تنگ

همه یکسره در پناه منید

و گر چند بدخواه گاه منید

هر آنکس که خواهد نباشد رواست

بدین گفته افزایش آمد نه کاست

هر آنکس که خواهد سوی شاه خویش

گذارد نگیرم برو راه پیش

ز کمی و بیشی و از رنج و آز

بنیروی یزدان شدم بی نیاز

چو ترکان شنیدند گفتار شاه

ز سر بر گرفتند یکسر کلاه

بپیروزی شاه خستو شدند

پلنگان جنگی چو آهو شدند

بفرمود شاه جهان تا سلیح

بیارند تیغ و سنان و رمیح

ز بر گستوان و ز رومی کلاه

یکی توده کردند نزدیک شاه

بگرد اندرش سرخ و زرد و بنفش

زدند آن سرافراز ترکان درفش

بخوردند سوگندهای گران

که تا زنده ایم از کران تا کران

همه شاه را چاکر و بنده ایم

همه دل بمهر وی آگنده ایم

چو این کرده بودند بیدار شاه

ببخشید یکسر همه بر سپاه

ز همشان پس آنگه پراگنده کرد

همه بومش از مردم آگنده کرد

ازان پس خروش آمد از دیده گاه

که گرد سواران برآمد ز راه

سه اسب و دو کشته برو بسته زار

همی بینم از دور با یک سوار

همه نامداران ایران سپاه

نهادند چشم از شگفتی براه

که تا کیست از مرز توران زمین

که یارد گذشتن برین دشت کین

هم اندر زمان بیژن آمد دمان

ببازو بزه بر فگنده کمان

بر اسبان چو لهاک و فرشیدورد

فگنده نگونسار پرخون و گرد

بر اسبی دگر بر پر از درد و غم

بآغوش ترک اندرون گستهم

چو بیژن بنزدیک خسرو رسید

سر تاج و تخت بلندش بدید

ببوسید و بر خاک بنهاد روی

بشد شاد خسرو بدیدار اوی

بپرسید و گفتش که ای شیر مرد

کجا رفته بودی ز دشت نبرد

ز گستهم بیژن سخن یاد کرد

ز لهاک وز گرد فرشیدورد

وزان خسته و زاری گستهم

ز جنگ سواران وز بیش و کم

کنون آرزو گستهم را یکیست

که آن کار بر شاه دشوار نیست

بدیدار شاه آمدستش هوا

وزان پس اگر میرد او را روا

بفرمود پس شاه آزرم جوی

که بردند گستهم را پیش اوی

چنان نیک دل شد ازو شهریار

که از گریه مژگانش آمد ببار

چنان بد ز بس خستگی گستهم

که گفتی همی برنیامدش دم

یکی بوی مهر شهنشاه یافت

بپیچید و دیده سوی او شتافت

ببارید از دیدگان آب مهر

سپهبد پر از آب و خون کرد چهر

بزرگان برو زار و گریان شدند

چو بر آتش تیز بریان شدند

دریغ آمد او را سپهبد بمرگ

که سندان کین بد سرش زیر ترگ

ز هوشنگ و طهمورث و جمشید

یکی مهره بد خستگان را امید

رسیده بمیراث نزدیک شاه

ببازوش برداشتی سال و ماه

چو مهر دلش گستهم را بخواست

گشاد آن گرانمایه از دست راست

ابر بازوی گستهم برببست

بمالید بر خستگیهاش دست

پزشکان که از روم و ز هند وچین

چه از شهر یونان و ایران زمین

ببالین گستهمشان بر نشاند

ز هر گونه افسون بر و بر بخواند

وز آنجا بیامد بجای نماز

بسی با جهان آفرین گفت راز

دو هفته برآمد بران خسته مرد

سر آمد همه رنج و سختی و درد

بر اسبش ببردند نزدیک شاه

چو شاه اندرو کرد لختی نگاه

بایرانیان گفت کز کردگار

بود هر کسی شاد و به روزگار

ولیکن شگفتست این کار من

بدین راستی بر شده یار من

بپیروزی اندر غم گستهم

نکرد این دل شادمان را دژم

بخواند آن زمان بیژن گیو را

بدو داد دست گو نیو را

که تو نیک بختی و یزدان شناس

مدار از تن خویش هرگز هراس

همه مهر پروردگارست و بس

ندانم بگیتی جز او هیچ کس

که اویست جاوید فریادرس

بسختی نگیرد جز او دست کس

اگر زنده گردد تن مرده مرد

جهاندار گستهم را زنده کرد

بدآنگه بدو گفت تیمار دار

چو بیژن نبیند کس از روزگار

کزو رنج بر مهر بگزیده ای

ستایش بدین گونه بشنیده ای

بزیبد ببد شاه یک هفته نیز

درم داد و دینار و هر گونه چیز

فرستاد هر سو فرستادگان

بنزد بزرگان و آزادگان

چو از جنگ پیران شدی بی نیاز

یکی رزم کیخسرو اکنون بساز

قسمت هفتم داستان دوازده رخ
فردوسی
https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/قسمت-هفتم-داستان-دوازده-رخ

متن قسمت هفتم داستان دوازده رخ

معنی و شرح و تفسیر واژگان و اصطلاحات

فتراک

افراسیاب

معنی خط به خط