داستان طلخند و گو

چنین گفت شاهوی بیداردل

که ای پیر دانای و بسیار دل

ایا مرد فرزانه و تیز ویر

ز شاهوی پیر این سخن یادگیر

که درهند مردی سرافراز بود

که با لشکر و خیل و با ساز بود

خنیده بهر جای جمهور نام

به مردی بهر جای گسترده گام

چنان پادشا گشته برهندوان

خردمند و بیدار و روشن روان

ورا بود کشمیر تا مرز چین

برو خواندندی به داد آفرین

به مردی جهانی گرفته بدست

ورا سندلی بود جای نشست

همیدون بدش تاج و گنج و سپاه

همیدون نگین وهمیدون کلاه

هنرمند جمهور فرهنگ جوی

سرافراز با دانش و آبروی

بدو شادمان زیردستان اوی

چه شهری چه از در پرستان اوی

زنی بود هم گوهرش هوشمند

هنرمند و با دانش و بی گزند

پسر زاد زان شاه نیکو یکی

که پیدا نبود از پدر اندکی

پدر چون بدید آن جهاندار نو

هم اندر زمان نام کردند گو

برین برنیامد بسی روزگار

که بیمار شد ناگهان شهریار

به کدبانو اندرز کرد و به مرد

جهانی پر از دادگو را سپرد

ز خردی نشایست گو بخت را

نه تاج و کمر بستن و تخت را

سران راهمه سر پر از گرد بود

ز جمهورشان دل پر از درد بود

ز بخشیدن و خوردن و داد اوی

جهان بود یک سر پر از یاد اوی

سپاهی و شهری همه انجمن

زن و کودک و مرد شد رای زن

که این خرد کودک نداند سپاه

نه داد و نه خشم و نه تخت و کلاه

همه پادشاهی شود پرگزند

اگر شهریاری نباشد بلند

به دنبر برادر بد آن شاه را

خردمند وشایسته گاه را

کجا نام آن نامور مای بود

به دنبر نشسته دلارای بود

جهاندیدگان یک به یک شاه جوی

ز سندل به دنبر نهادند روی

بزرگان کشمیر تا مرز چین

به شاهی بدو خواندند آفرین

ز دنبر بیامد سرافراز مای

به تخت کیان اندر آورد پای

همان تاج جمهور بر سر نهاد

بداد و ببخشش در اندر گشاد

چو با سازشد مام گو را بخواست

بپرورد و با جان همی داشت راست

پری چهره آبستن آمد ز مای

پسر زاد ازین نامور کدخدای

ورا پادشا نام طلخند کرد

روان را پر از مهر فرزند کرد

دوساله شد این خرد و گو هفت سال

دلاور گوی بود با فر و یال

پس از چند گه مای بیمار شد

دل زن برو پر ز تیمار شد

دوهفته برآمد به زاری بمرد

برفت وجهان دیگری را سپرد

همه سندلی زار و گریان شدند

ز درد دل مای بریان شدند

نشستند یک ماه باسوگ شاه

سرماه یک سر بیامد سپاه

همه نامداران وگردان شهر

هرآنکس که او را خرد بود بهر

سخن رفت هرگونه بر انجمن

چنین گفت فرزانه ای رای زن

که این زن که از تخم جمهور بود

همیشه ز کردار بد دور بود

همه راستی خواستی نزد شوی

نبود ایچ تابود جز دادجوی

نژادیست این ساخته داد را

همه راستی را و بنیاد را

همان به که این زن بود شهریار

که او ماند زین مهتران یادگار

زگفتار او رام گشت انجمن

فرستاده شد نزد آن پاک تن

که تخت دو فرزند را خود بگیر

فزاینده کاریست این ناگزیر

چوفرزند گردد سزاوار گاه

بدو ده بزرگی و گنج و سپاه

ازان پس هم آموزگارش تو باش

دلارام و دستور و رایش تو باش

به گفتار ایشان زن نیک بخت

بیفراخت تاج و بیاراست تخت

فزونی وخوبی وفرهنگ وداد

همه پادشاهی بدو گشت شاد

دوموبد گزین کرد پاکیزه رای

هنرمند و گیتی سپرده به پای

بدیشان سپرد آن دو فرزند را

دو مهتر نژاد خردمند را

نبودند ز ایشان جدا یک زمان

بدیدار ایشان شده شادمان

چو نیرو گرفتند و دانا شدند

بهر دانشی بر توانا شدند

زمان تا زمان یک ز دیگر جدا

شدندی برمادر پارسا

که ازماکدامست شایسته تر

به دل برتر و نیز بایسته تر

چنین گفت مادر به هر دو پسر

که تا از شما باکه یابم هنر

خردمندی ورای و پرهیز و دین

زبان چرب و گوینده و بآفرین

چودارید هر دو ز شاهی نژاد

خرد باید و شرم و پرهیز وداد

چوتنها شدی سوی مادر یکی

چنین هم سخن راندی اندکی

که از ما دو فرزند کشور کراست

به شاهی و این تخت و افسرکراست

بدو مام گفتی که تخت آن تست

هنرمندی و رای و بخت آن تست

به دیگر پسرهم ازینسان سخن

همی راندی تا سخن شد کهن

دل هرد وان شاد کردی به تخت

به گنج وسپاه وبنام و به بخت

رسیدند هر دو به مردی به جای

بدآموز شد هر دو را رهنمای

زرشک اوفتادند هردو به رنج

برآشوفتند ازپی تاج وگنج

همه شهرزایشان بدونیم گشت

دل نیک مردان پرازبیم گشت

زگفت بدآموز جوشان شدند

به نزدیک مادرخروشان شدند

بگفتند کزماکه زیباترست

که برنیک وبد برشکیباترست

چنین پاسخ آورد فرزانه زن

که باموبدی یکدل ورای زن

شمارابباید نشستن نخست

بآرام وباکام فرجام جست

ازان پس خنیده بزرگان شهر

هرآنکس که اودارد از رای بهر

یکایک بگوییم با رهنمون

نه خوبست گرمی به کاراندرون

کسی کو بجوید همی تاج وگاه

خردباید ورای وگنج وسپاه

چو بیدادگر پادشاهی کند

جهان پر ز گرم وتباهی کند

به مادر چنین گفت پرمایه گو

کزین پرسش اندر زمانه مرو

اگر کشور ازمن نگیرد فروغ

به کژی مکن هیچ رای دروغ

به طلخند بسپار گنج وسپاه

من او را یکی کهترم نیکخواه

وگر من به سال وخرد مهترم

هم از پشت جمهور کنداورم

بدو گوی تا از پی تاج و تخت

نگیرد به بی دانشی کارسخت

بدو گفت مادر که تندی مکن

براندیشه باید که رانی سخن

هرآنکس که برتخت شاهی نشست

میان بسته باید گشاده دو دست

نگه داشتن جان پاک از بدی

بدانش سپردن ره بخردی

هم از دشمن آژیر بودن به جنگ

نگه داشتن بهره نام و ننگ

ز داد و ز بیداد شهر و سپاه

بپرسد خداوند خورشید و ماه

اگر پشه از شاه یابد ستم

روانش به دوزخ بماند دژم

جهان از شب تیره تاریک تر

دلی باید ازموی باریک تر

که از بد کند جان و تن را رها

بداند که کژی نیارد بها

چو بر سرنهد تاج بر تخت داد

جهانی ازان داد باشند شاد

سرانجام بستر ز خشتست وخاک

وگر سوخته گردد اندر مغاک

ازین دودمان شاه جمهور بود

که رایش ز کردار بد دور بود

نه هنگام بد مردن او را بمرد

جهان را به کهتر برادر سپرد

زد نبر بیامد سرافراز مای

جوان بود و بینا دل وپاک رای

همه سندلی پیش اوآمدند

پر از خون دل و شاه جو آمدند

بیامد به تخت مهی برنشست

میان تنگ بسته گشاده دو دست

مرا خواست انباز گشتیم وجفت

بدان تا نماند سخن درنهفت

اگر زانک مهتر برادر تویی

به هوش وخرد نیز برتر تویی

همان کن که جان را نداری به رنج

ز بهر سرافرازی و تاج وگنج

یکی ازشما گرکنم من گزین

دل دیگری گردد از من بکین

مریزید خون از پی تاج وگنج

که برکس نماند سرای سپنج

ز مادر چو بشنید طلخند پند

نیامدش گفتار او سودمند

بمارد چنین گفت کز مهتری

همی از پی گو کنی داوری

به سال ار برادر ز من مهترست

نه هرکس که او مهتر او بهترست

بدین لشکر من فروان کسست

که همسال او به آسمان کرکسست

که هرگز نجویند گاه وسپاه

نه تخت و نه افسر نه گنج و کلاه

پدر گر به روز جوانی بمرد

نه تخت بزرگی کسی راسپرد

دلت جفت بینم همی سوی گو

برآنی که او را کنی پیشرو

من ازگل برین گونه مردم کنم

مبادا که نام پدر گم کنم

یکی مادرش سخت سوگند خورد

که بیزارم از گنبد لاژورد

اگرهرگز این آرزو خواستم

ز یزدان وبردل بیاراستم

مبر زین سن جز به نیکی گمان

مشو تیز باگردش آسمان

که آن راکه خواهد دهد نیکوی

نگر جز به یزدان به کس نگروی

من انداختم هرچ آمد ز پند

اگر نیست پند منت سودمند

نگر تاچه بهتر ز کارآن کنید

وزین پند من توشه جان کنید

وزان پس همه بخردان را بخواند

همه پندها پیش ایشان براند

کلید درگنج دو پادشا

که بودند بادانش و پارسا

بیاورد وکرد آشکارا نهان

به پیش جهاندیدگان ومهان

سراسر بر ایشان ببخشید راست

همه کام آن هر دو فرزند خواست

چنین گفت زان پس به طلخند گو

که ای نیک دل نامور یار نو

شنیدم که جمهور چندی ز مای

سرافرازتر بد به سال و برای

پدرت آن گرانمایه نیکخوی

نکرد ایچ ازان پیش تخت آرزوی

نه ننگ آمدش هرگز از کهتری

نجست ایچ بر مهتران مهتری

نگر تا پسندد چنین دادگر

که من پیش کهتر ببندم کمر

نگفت مادر سخن جز به داد

تو را دل چرا شد ز بیداد شاد

ز لشکر بخوانیم چندی مهان

خردمند و برگشته گرد جهان

ز فرزانگان چون سخن بشنویم

برای و به گفتارشان بگرویم

ز ایوان مادر بدین گفت وگوی

برفتند ودلشان پر از جست وجوی

برین برنهادند هر دو جوان

کزان پس ز گردان وز پهلوان

ز دانا وپاکان سخن بشنویم

بران سان که باشد بدان بگرویم

کز ایشان همی دانش آموختیم

به فرهنگ دلها برافروختیم

بیامد دو فرزانه رهنمای

میانشان همی رفت هر گونه رای

همی خواست فرزانه گو که گو

بود شاه درسندلی پیشرو

هم آنکس که استاد طلخند بود

به فرزانگی هم خردمند بود

همی این بران بر زد وآن برین

چنین تا دو مهتر گرفتند کین

نهاده بدند اندر ایوان دو تخت

نشسته به تخت آن دو پیروز بخت

دلاور دو فرزانه بردست راست

همی هریکی ازجهان بهرخواست

گرانمایگان را همه خواندند

بایوان چپ و راست بنشاندند

زبان برگشادند فرزانگان

که ای سرفرازان ومردانگان

ازین نامداران فرخ نژاد

که دارید رسم پدرشان به یاد

که خواهید برخویشتن پادشا

که دانید زین دوجوان پارسا

فروماندند اندران موبدان

بزرگان و بیدار دل بخردان

نشسته همی دوجوان بر دو تخت

بگفت دو فرزانه نیکبخت

بدانست شهری و هم لشکری

کزان کارجنگ آید و داوری

همه پادشاهی شود بر دو نیم

خردمند ماند به رنج وبه بیم

یکی ز انجمن سر برآورد راست

به آوا سخن گفت و برپای خاست

که ما از دو دستور دو شهریار

چه یاریم گفتن که آید به کار

بسازیم فردا یکی انجمن

بگوییم با یکدگر تن به تن

وزان پس فرستیم یک یک پیام

مگر شهریاران بیابند کام

برفتند ز ایوان ژکان و دژم

لبان پر ز باد و روان پر ز غم

بگفتند کین کار با رنج گشت

ز دست جهاندیده اندر گذشت

برادر ندیدیم هرگز دو شاه

دو دستور بدخواه در پیشگاه

ببودند یک شب پرآژنگ چهر

بدانگه که برزد سر از کوه مهر

برفتند یک سر بزرگان شهر

هرآنکس که شان بود زان کار بهر

پر آواز شد سندلی چار سوی

سخن رفت هرگونه بی آرزوی

یکی راز ز گردان بگو بود رای

یکی سوی طلخند بد رهنمای

زبانها ز گفتارشان شد ستوه

نگشتند همرای و با هم گروه

پراگنده گشت آن بزرگ انجمن

سپاهی وشهری همه تن به تن

یکی سوی طلخند پیغام کرد

زبان را زگو پر ز دشنام کرد

دگر سوی گر رفت با گرز و تیغ

که از شاه جان را ندارم دریغ

پرآشوب شد کشور سندلی

بدان نیکخواهی و آن یک دلی

خردمند گوید که در یک سرای

چوفرمان دوگردد نماند به جای

پس آگاهی آمد به طلخند و گو

که هر بر زنی بایکی پیشرو

همه شهر ویران کنند از هوا

نباید که دارند شاهان روا

ببودند زان آگهی پر هراس

همی داشتندی شب و روز پاس

چنان بد که روزی دو شاه جوان

برفتند بی لشکر و پهلوان

زبان برگشادند یک با دگر

پرآژنگ روی و پراز جنگ سر

به طلخند گفت ای برادر مکن

کز اندازه بگذشت ما را سخن

بتا روی بر خیره چیزی مجوی

که فرزانگان آن نبینند روی

شنیدی که جمهور تا زنده بود

برادر ورا چون یکی بنده بود

بمرد او و من ماندم خوار و خرد

یکی خرد را گاه نتوان سپرد

جهان پر ز خوبی بد از رای اوی

نیارست جستن کسی جای اوی

برادر ورا همچو جان بود و تن

بشاهی ورا خواندند انجمن

اگر بودمی من سزاوار گاه

نکردی به مای اندرون کس نگاه

بر آیین شاهان گیتی رویم

ز فرزانگان نیک و بد بشنویم

من ازتو به سال وخرد مهترم

توگویی که من کهترم بهترم

مکن ناسزا تخت شاهی مجوی

مکن روی کشور پر از گفت وگوی

چنین پاسخ آورد طلخند پس

به افسون بزرگی نجستست کس

من این تاج و تخت از پدر یافتم

ز تخمی که او کشت بریافتم

همه پادشاهی و گنج و سپاه

ازین پس به شمشیر دارم نگاه

ز جمهور وز مای چندین مگوی

اگر آمنی تخت را رزم جوی

سرانشان پر از جنگ باز آمدند

به شهر اندرون رزمساز آمدند

سپاهی وشهری همه جنگجوی

بدرگاه شاهان نهادند روی

گروهی به طلخند کردند رای

دگر را بگو بود دل رهنمای

برآمد خروش از در هر دو شاه

یکی را نبود اندر آن شهر راه

نخستین بیاراست طلخند جنگ

نبودش به جنگ دلیران درنگ

سرگنجهای پدر بر گشاد

سپه راهمه ترگ وجوشن بداد

همه شهر یکسر پر از بیم شد

دل مرد بخرد بدو نیم شد

که تا چون بود گردش آسمان

کرا برکشد زین دومهتر زمان

همه کشور آگاه شد زین دو شاه

دمادم بیامد زهر سو سپاه

بپوشید طلخند جوشن نخست

به خون ریختن چنگها را بشست

بیاورد گو نیز خفتان وخود

همی داد جان پدر را درود

بدان تندی ازجای برخاستند

همی پشت پیلان بیاراستند

نهادند برکوهه پیل زین

توگفتی همی راه جوید زمین

همه دشت پر زنگ وهندی درای

همه گوش پر ناله کرنای

به لشکر گه آمد دوشاه جوان

همه بهر بیشی نهاده روان

سپهر اندران رزمگه خیره شد

ز گرد سپه چشمها تیره شد

بر آمد خروشیدن گاو دم

ز دو رویه آواز رویینه خم

بیاراست با میمنه میسره

تو گفتی زمین کوه شد یکسره

دولشکر کشیدند صف بر دو میل

دو شاه سرافراز بر پشت پیل

درفشی درفشان به سر بر به پای

یکی پیکرش ببر و دیگر همای

پیاده به پیش اندرون نیزه دار

سپردار و شایسته کار زار

نگه کرد گو اندران دشت جنگ

هوا دید چون پشت جنگی پلنگ

همه کام خاک وهمه دشت خون

بگرد اندرون نیزه بد رهنمون

به طلخند هرچند جانش بسوخت

ز خشم او دو چشم خرد رابدوخت

گزین کرد مردی سخنگوی گو

کزان مهتران او بدی پیشرو

که رو پیش طلخند و او را بگوی

که بیداد جنگ برادر مجوی

که هر خون که باشد برین ریخته

تو باشی بدان گیتی آویخته

یکی گوش بگشای بر پندگو

به گفتار بدگوی غره مشو

نباید که از ما بدین کارزار

نکوهش بود در جهان یادگار

که این کشور هند ویران شود

کنام پلنگان و شیران شود

بپرهیز ازین جنگ و آویختن

به بیداد بر خیره خون ریختن

دل من بدین آشتی شاد کن

ز فام خرد گردن آزاد کن

ازین مرز تا پیش دریای چین

تو راباد چندانک خواهی زمین

همه مهر با جان برابر کنیم

تو را بر سرخویش افسر کنیم

ببخشیم شاهی به کردار گنج

که این تخت و افسر نیرزد به رنج

وگر چند بیداد جویی همه

پراگندن گرد کرده رمه

بدین گیتی اندر نکوهش بود

همین رابدان سر پژوهش بود

مکن ای برادر به بیداد رای

که بیداد را نیست با داد پای

فرستاده چون پیش طلخند شد

به پیغام شاه از در پند شد

چنین داد پاسخ که او را بگوی

که درجنگ چندین بهانه مجوی

برادر نخوانم تو را من نه دوست

نه مغز تو از دوده ما نه پوست

همه پادشاهی تو ویران کنی

چوآهنگ جنگ دلیران کنی

همه بدسگالان به نزد تواند

به بهرام روز اورمزد تواند

گنهکار هم پیش یزدان تویی

که بد نام و بد گوهر و بد خویی

ز خونی که ریزند زین پس به کین

تو باشی به نفرین و من به آفرین

و دیگر که گفتی ببخشیم تاج

هم این مرزبانی و این تخت عاج

هر آنگه که تو شهریاری کنی

مرا مرز بخشی و یاری کنی

نخواهم که جان باشد اندر تنم

وگر چشم برتاج شاه افگنم

کنون جنگ را بر کشیدم رده

هوا شد چو دیبا به زر آژده

ز تیر و ز ژوپین و نوک سنان

نداند کنون گورکیب ازعنان

برآورد گه بر سرافشان کنم

همه لشکرش را خروشان کنم

بران سان سپاه اندر آرم به جنگ

که سیرآید ازجنگ جنگی پلنگ

بیارند گو را کنون بسته دست

سپاهش ببینند هر سو شکست

که ازبندگان نیز با شهریار

نپوشد کسی جوشن کارزار

چو پاسخ شنید آن خردمند مرد

بیامد همه یک به یک یاد کرد

غمی شد دل گوچو پاسخ شنید

که طلخند را رای پاسخ ندید

پر اندیشه فرزانه را پیش خواند

ز پاسخ فراوان سخنها براند

بدو گفت کای مرد فرهنگ جوی

یکی چاره کار با من بگوی

همه دشت خونست و بی تن سرست

روان را گذر بر جهانداورست

نباید کزین جنگ فرجام کار

به ما بازماند بد روزگار

بدو گفت فرزانه کای شهریار

نباید تو را پندآموزگار

گر از من همی بازجویی سخن

به جنگ برادر درشتی مکن

فرستاده ای تیز نزدیک اوی

سرافراز با دانش و نرم گوی

بباید فرستاد و دادن پیام

بگردد مگر او ازین جنگ رام

بدو ده همه گنج نابرده رنج

تو جان برادر گزین کن ز گنج

چو باشد تو را تاج و انگشتری

به دینار با او مکن داوری

نگه کردم از گردش آسمان

بدین زودی او را سرآید زمان

ز گردنده هفت اختر اندر سپهر

یکی را ندیدم بدو رای ومهر

تبه گردد او هم بدین دشت جنگ

نباید گرفتن خود این کار تنگ

مگر مهر شاهی و تخت و کلاه

بدان تات بد دل نخواند سپاه

دگر هرچ خواهد ز اسب و ز گنج

بده تا نباشد روانش به رنج

تو گر شهریاری و نیک اختری

به کار سپهری تواناتری

ز فرزانه بشنید شاه این سخن

دگر باره رای نوافگند بن

ز درد برادر پر از آب روی

گزین کرد نیک اختری چرب گوی

بدوگفت گو پیش طلخند شو

بگویش که پر درد و رنجست گو

ازین گردش رزم و این کارزار

همی خواهد از داور کردگار

که گرداند اندر دلت هوش ومهر

به تابی ز جنگ برادر توچهر

به فرزانه ای کو به نزدیک تست

فروزنده جان تاریک تست

بپرس از شمار ده و دو و هفت

که چون خواهد این کار بیداد رفت

اگر چند تندی و کنداوری

هم از گردش چرخ برنگذری

همه گرد بر گرد ما دشمنست

جهانی پر از مردم ریمنست

همان شاه کشمیر وفغفور چین

که تنگست از ایشان به ما بر زمین

نکوهیده باشیم ازین هر دو روی

هم از نامداران پرخاشجوی

که گویند کز بهر تخت وکلاه

چرا ساخت طلخند و گو رزمگاه

به گوهر مگر هم نژاده نیند

همان از گهر پاکزاده نیند

ز لشکر گر آیی به نزدیک من

درفشان کنی جان تاریک من

ز دینار و دیبا و از اسب و گنج

ببخشم نمانم که مانی به رنج

داستان طلخند و گو - قسمت اول
فردوسی
https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/داستان-طلخند-و-گو-قسمت-اول

متن داستان طلخند و گو - قسمت اول

معنی خط به خط

داستان طلخند و گو - قسمت اول فردوسی https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/داستان-طلخند-و-گو-قسمت-اول

متن داستان طلخند و گو - قسمت اول

معنی خط به خط

داستان طلخند و گو - قسمت اول
فردوسی
https://www.sherfarsi.ir/ferdowsi/داستان-طلخند-و-گو-قسمت-اول